Όσο το παιδί μαθαίνει το αλφάβητο, τα γράμματα καθ’ εαυτά είναι ένα είδος ειδώλων. Αποτελούν για κείνο την υλική πραγματικότητα. Όπως το παιδί προφέρει, δίνει όλη την προσοχή του στα γράμματα και με όλη τη διάνοιά του σκέφτεται μόνο τα γράμματα. Όταν διαβάσει μια λέξη γράμμα προς γράμμα και το ρωτήσεις να σου πει τί διάβασε, δεν ξέρει να σου απαντήσει. Και μάλιστα απορεί με τούτο που το ρώτησες. Ούτε που υποψιάζεται τη σημασία των γραμμάτων που διάβασε. Το σχήμα, το μέγεθος και το χρώμα των γραμμάτων που βλέπει, είναι τα μόνα που έκαναν εντύπωση στην ψυχή του και αυτό είναι το μόνο που γνωρίζει ετούτη τη στιγμή για τα γράμματα. Τα γράμματα είναι για κείνο μια υλική πραγματικότητα, το ίδιο όπως τα είδωλα για τον ειδωλολάτρη. Για τούτο και ο αρχάριος μαθητής και ο ειδωλολάτρης παρατηρούν τα είδωλά τους με φόβο και σεβασμό.
Όμοιοι με τους αρχαρίους μαθητές είναι και πολλοί ώριμοι άνθρωποι, αρκετοί επίσης που ονομάζονται φιλόσοφοι και επιστήμονες. Με πολύ κόπο και ιδρώτα, μόλις που καταφέρουν να προφέρουν τα γράμματα της φύσης, αποτυγχάνουν όμως να φτάσουν στο νόημα και τη σημασία τους. Ενώ ο μορφωμένος άνθρωπος διαβάζει τα γράμματα δίχως καν να σκέφτεται για τα γράμματα, και τα διαβάζει συλλαμβάνοντας έξυπνα το νόημά τους. Ο δάσκαλος θα πρέπει να μοχθήσει επί μακρόν, έως ότου διδάξει στο μαθητή “να διαβάζει κατά το νόημα”.
Αυτό που ισχύει στην περίπτωση του βιβλίου, ισχύει και στην περίπτωση της φύσης. Οι λάτρεις της φύσης είναι το ίδιο με τους λάτρεις των γραμμάτων. Οι λάτρεις της φύσης είναι ενήλικα, αλλά ανώριμα παιδιά. Αν τους ρωτήσετε τί σημαίνουν τα πράγματα και τα γεγονότα, θα σας κοιτάξουν το ίδιο απορημένα καθώς και οι αρχάριοι μαθητές, όταν του ρωτούν για εκείνο που διαβάζουν.
Έτσι, μπορούμε να πούμε: αμόρφωτοι είναι όλοι όσοι προσκυνούν τα είδωλα, και μορφωμένοι μονάχα όσοι προσκυνούν το πνεύμα. Για τους πρώτους, τα πλάσματα της φύσης αποτελούν υλική πραγματικότητα, η οποία εκφράζεται στη μορφή τους, το μέγεθος, το χρώμα, τις διάφορες λειτουργίες και σχέσεις. Για τους δεύτερους πάλι, τα πλάσματα είναι σύμβολα, ενώ η πνευματική πραγματικότητα είναι το νόημα και η ζωή και η αιτία υπάρξεως αυτών των συμβόλων. Για το θέμα αυτό μιλά θαυμάσια ο Συμεών ο νέος θεολόγος (Λόγος 65ος):
Τέτοιος είναι και ο πνευματικά μορφωμένος άνθρωπος. Δεν προφέρει τα γράμματα της φύσεως σαν αρχάριος στην ανάγνωση, αλλά ψάχνει το νόημα, συλλαμβάνει το νόημα και εξηγεί το νόημα…
Απόσπασμα από τη μελέτη του Αγίου Νικολάου Αχρίδος, Σύμβολα και Σήματα.